Sprawozdanie z konferencji
"ROLNICY DLA ŚRODOWISKA - doświadczenia pierwszych lat członkostwa w UE i rekomendacje na przyszłość"
Kraków, 1 - 2 czerwca 2006 r.

       W maju 2006 r. minęły dwa lata od chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Mija także pierwszy okres finansowania polskiego rolnictwa z funduszy unijnych, w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004 - 2006 r. i jednocześnie trwają przygotowania Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2006 - 2013.

  W tym przełomowym okresie dwudniową ogólnopolską konferencję poświęconą ocenie dotychczasowych doświadczeń we wdrażaniu polityki rolnej Unii Europejskiej, zorganizował w Krakowie Polski Klub Ekologiczny Koło Miejskie w Gliwicach, w ramach projektu "Monitoring wdrażania zaleceń Unii Europejskiej w zakresie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska w rolnictwie". Projekt jest w 90% finansowany z dotacji Programu Phare 2003 "Organizacje pozarządowe na rzecz zrównoważonego rozwoju" komponent 3,
a konferencja była częściowo dofinansowana z dotacji WFOŚiGW w Katowicach.

Była ona kluczowym elementem projektu, ponieważ stworzyła możliwość upowszechnienia informacji na temat doświadczeń uzyskanych podczas wykorzystania funduszy Unii Europejskiej w obecnym okresie finansowania zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich oraz dała podstawę do dyskusji i wniosków na przyszłość w zakresie wyeliminowania niedociągnięć i poprawy proponowanych nowych rozwiązań.

Zaplanowano ją na dwa dni. Pierwszy dzień obejmował cykl prezentacji a w drugim dniu uczestnicy mieli okazję odwiedzić gospodarstwa wdrażające wybrane pakiety programu rolnośrodowiskowego w swoich gospodarstwach. Wykładowcami były osoby niezaangażowane w administracji rządowej - poniżej pokrótce przedstawiono poruszone problemy.

Tematem wystąpienia Radosława Gawlika - przedstawiciela organizacji pozarządowych w Komitecie Monitorującym PROW, wiceministra środowiska w latach 1997-2000 - były "Doświadczenia z pierwszego okresu programowania we wdrażaniu funduszy na rozwój obszarów wiejskich". Omówił między innymi: trudności jakie wystąpiły we wdrażaniu funduszy rolnych w ramach NPR na lata 2004-2006: słabość administracji, złożony proces wdrażania legislacji wykonawczej, błędy i uściślenia Uzupełnienia do SPO, które stanowi podstawowy przewodnik wdrażający programy pomocowe w rolnictwie, słaba współpraca pomiędzy Ministerstwem Środowiska i Rolnictwa.
   W podsumowaniu zauważył, że chociaż w Sektorowym Programie Operacyjnym "Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa" oraz w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich są elementy wsparcia rozwoju zrównoważonego, to jednak priorytetem finansowym w tych programach jest nadal wspieranie towarowego, przemysłowego rolnictwa
ze wszystkimi negatywnymi skutkami tego faktu dla przyrody. Potwierdzeniem jest zestawienie dwóch liczb:
ilość gospodarstw ekologicznych z certyfikatem i przestawiających się wzrosła dzięki Programowi
Rolno-Środowiskowemu w ciągu 2 lat znacznie z około 1,2 tys. do 9,5 tys.
Jednak na tle 1,5 mln. gospodarstw występujących o płatności bezpośrednie to ciągle bardzo skromny
krok na drodze zrównoważonego rozwoju.

Informacje te uzupełnił Tomasz Motyka - Członek Zespołu Roboczego
ds. programu rolno-środowiskowego i inwestycji nieprodukcyjnych
w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w swoim wykładzie
"Wdrażanie programów rolnośrodowiskowych w Polsce".
Przedstawił na wykresach, w układzie poszczególnych województw
stan wdrożenia pakietów programu rolnośrodowiskowego:

• W latach 2005 - 2006 najwięcej wniosków o przystąpienie
  do programu wpłynęło w województwie lubelskim: ok. 3200 i 4200,
  najmniej w województwie śląskim: ok. 300 i 500,


• Najwyższa wnioskowana kwota z tytułu zobowiązań rolnośrodowiskowych w 2006 r.
  - ok. 25,4 mln. zł przypada na województwo zachodniopomorskie a najniższa
  na województwo małopolskie - 3 mln. zł (województwo śląskie jest przedostatnie
  w tym rankingu - 3,5mln. zł).


• Na wykresie prezentującym liczbę zobowiązań i zadeklarowaną powierzchnię upraw
  objętą pakietem SO2 (rolnictwo ekologiczne) pierwszeństwo w zakresie liczby
  zobowiązań należy do województwa małopolskiego w 2005 r. - prawie 1200.
  W 2006 r - najwięcej - ok. 300 dodatkowych gospodarstw zadeklarowano
  w województwie podkarpackim.


• Największa powierzchnia pod uprawy ekologiczne została zadeklarowana
  w województwie zachodniopomorskim: w 2005 prawie 30 000 ha
  a w 2006 r. jeszcze dodatkowo - 10 000 ha.

"Kierunki prośrodowiskowych zmian we Wspólnej Polityce Rolnej" omówił prof. Kazimierz Piekut Kierownik Zakładu Przyrodniczych Podstaw Kształtowania Środowiska SGGW w Warszawie, zwracając uwagę
na znaczenie programów rolno-środowiskowych wprowadzonych w 1992 r. dla ograniczenia nadprodukcji żywności i zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko intensyfikacji produkcji rolnej.
Bezpośrednimi środkami WPR były płatności m. in. za:

   - redukcję nawożenia i użycia pestycydów,
   - ekstensyfikację trwałych użytków zielonych
   - przekształcanie gruntów rolnych w ekstensywnie użytkowane trwałe użytki zielone
   - ekologiczną uprawę roli
   - opiekę nad terenami, gdzie zrezygnowano z produkcji rolnej
   - długoterminowe ugorowanie powierzchni uprawnych dla celów ekologicznych.

  Programy rolnośrodowiskowe objęły wtedy blisko 20% powierzchni użytków rolnych UE.
Udział ich w poszczególnych państwach był bardzo zróżnicowany od 0,6% w Grecji i 1,9% w Holandii,
do 67,8 w Austrii i 86,9 w Finlandii.
  Obecnie Wspólna Polityka Rolna w coraz większym stopniu promuje ochronę środowiska i równoważenie rozwoju w krajobrazie wiejskim. Dopłaty bezpośrednie poprzez przepisy horyzontalne w coraz większym zakresie stają się płatnościami za usługi na rzecz zrównoważonego zarządzania krajobrazem wiejskim.

Maria Staniszewska - Przewodnicząca Koalicji
na Rzecz Rozwoju Rolnictwa Ekologicznego oraz
Członek Rady Rolnictwa Ekologicznego przy Ministrze Rolnictwa
i Rozwoju Wsi przedstawiła "Opinię polskich organizacji pozarządowych
o Krajowym Programie Rolnośrodowiskowym na lata 2007 -2013", zwracając uwagę na następujące zagadnienia:

• Średnie wykorzystanie funduszy w Krajowym
  Programie Rolnośrodowiskowym na dzień 31.03.2006
  wynosi 20,92% wg danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.


• Występuje ogromne zróżnicowanie w stopniu zużycia tych funduszy:
  największym zainteresowaniem cieszą się te elementy Krajowego
  Programu, które nie wymagają skomplikowanego wniosku i te, które
  są prostą kontynuacją płatności bezpośrednich.


• Fundusze na działania wymagające ścisłej współpracy z doradcą
  rolnośrodowiskowym są wykorzystane w niewielkim procencie.
  Także fundusz na pomoc techniczną jest wykorzystany w bardzo
  niewielkim stopniu.

    Następnie omówiła główne elementy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 13
ze szczególnym uwzględnieniem Programu Rolnośrodowiskowego umieszczonego w Osi 2
- Poprawa środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, gdzie oprócz rozbudowania
dotychczasowych pakietów znalazły się pakiety całkowicie nowe w porównaniu do KPR na lata 2004 - 2006:
     - Ochrona cennych siedlisk przyrodniczych,
     - Utrzymanie mozaiki gruntów ornych,
     - Zachowanie lokalnych odmian roślin uprawnych,
     - Użytki przyrodnicze,
     - Inwestycje nieprodukcyjne.

   Wymieniła także szczegółowe uwagi do proponowanych zmian zgłoszone przez: Koalicję na Rzecz Rozwoju Rolnictwa Ekologicznego, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Doradców Rolnośrodowiskowych AGRODORADCA, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków.

Dr Małgorzata Makomaska-Juchiewicz - adiunkt w Zakładzie Bioróżnorodności Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie w prezentacji "Założenia PROW na lata 2007-2013 dla obszarów NATURA 2000" przedstawiła krótką informację o sieci Natura 2000, założeniach jej ochrony
i znaczeniu obszarów rolniczych dla ochrony bioróżnorodności. Omówiła pakiety w PROW na lata 2007 - 2013 związane z siecią Natura 2000. Zgłosiła szereg istotnych uwag. Podkreśliła znaczenia pilnego wdrożenia pakietu 9 - użytki przyrodnicze, ponieważ narasta presja rolnictwa na likwidację "nieużytków" będących cennymi siedliskami w celu ich wykazania w powierzchni użytków rolnych n.p. przez zasypywanie niewielkich zabagnień. Podkreśliła, że pakiety rolnośrodowiskowe w projekcie PROW na lata 2007 - 2013 są dużym krokiem naprzód w porównaniu z Krajowym programem rolnośrodowiskowym obowiązującym w latach 2004 - 2006.

    Tematyka konferencji była trudna, lecz uczestniczący w niej przedstawiciele organizacji działających na terenach wiejskich, wymienionych powyżej przez Marię Staniszewską oraz Ośrodków Informacji o Unii Europejskiej zrzeszonych w Sieci Agro-Info oraz instytucji: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Częstochowie, Krakowie i Wrocławiu, Śląski Urząd Marszałkowski, Śląski Związek Gmin i Powiatów i in. sprostali jej w pełni.