Polski Klub Ekologiczny

Badania...

Badania

Celem głównym projektu "Rolnictwo ekologiczne i społeczeństwo wspierające zrównoważony rozwój w regionie Morza Bałtyckiego - Bis" było pokazanie, iż przykładowe istniejące małe społeczności lokalne, bazujące na rolnictwie ekologicznym zużywają istotnie mniej energii i innych zasobów nieodnawialnych niż systemy konwencjonalne, są ponadto efektywne ekonomicznie, emitują mniej gazów cieplarnianych, a przede wszystkim znacząco ograniczają wymywanie do wód powierzchniowych i gruntowych związków biogennych, chroniąc tym samym środowisko Morza Bałtyckiego.

W związku z powyższym w 2004 r. przeprowadzono badania w 20 celowo dobranych gospodarstw ekologicznych, które są powiązane z lokalnymi przetwórcami, dystrybutorami oraz konsumentami żywności ekologicznej. W zbiorowości tej znalazło się 18 gospodarstw położonych w północno-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego (powiaty Brodnica, Golub-Dobrzyń, Rypin) oraz 2 gospodarstwa położone
w województwie warmińsko-mazurskim. Spośród analizowanych gospodarstw, 14 objęto oceną przeprowadzoną w poprzednim roku.

Tło porównawcze dla badanej grupy gospodarstw stanowiły dane statystyczne GUS dotyczące podstawowych wskaźników opisujących rolnictwo województwa kujawsko-pomorskiego.
Podstawowe źródło informacji o analizowanych gospodarstwach stanowiły wyniki badań ankietowych przeprowadzonych bezpośrednio przez wykonawców projektu.
Zakres przeprowadzonych badań i analiz obejmował:

Rezultaty przeprowadzonych w ramach projektu badań zaprezentowano w raporcie naukowym składającym się z trzech części. W pierwszej zaprezentowano wyniki analizy prowadzonej
we wspomnianych 20 gospodarstwach ekologicznych, która obejmowała ocenę w/w 5 wskaźników.

Prowadzone ponadto badania konsumencko-socjologiczne weszły w zakres kolejnych części raportu.
I tak w części drugiej zaprezentowano wyniki prac ankietowych oceniających postawy konsumentów wobec żywności ekologicznej, wreszcie trzecia część jest analizą socjologiczną lokalnych i ekologicznych łańcuchów konsumenckich.

Całość raportu tworzy szerokie, wieloaspektowe studium analityczne ekologicznego łańcucha konsumenckiego obejmującego przede wszystkim samych rolników, ale także przetwórców, dystrybutorów, konsumentów oraz przedstawicieli władz lokalnych. Praca ta jest zarazem cenną analizą porównawczą gospodarstw ekologicznych
i konwencjonalnych adresowaną generalnie do szerokiego kręgu odbiorców, głównie studentów, naukowców, przedstawicieli władz wszystkich szczebli, ale przede wszystkim do osób zajmujących się doradztwem ekonomiczno-organizacyjnym, wspierającym decyzje samych rolników.

Uzyskane w badaniach wyniki wskazują, że pomimo wyeliminowania konwencjonalnych plonotwórczych środków produkcji w gospodarstwach ekologicznych (nawozy sztuczne i syntetyczne pestycydy), poziom uzyskiwanych plonów podstawowych gatunków roślin nie odbiegał od przeciętnych dla województwa kujawsko-pomorskiego, pomimo że badane gospodarstwa posiadały znacznie gorsze gleby.

Średnia wartość towarowej produkcji rolniczej w analizowanych gospodarstwach ekologicznych wynosiła
w 2004 r. 2,9 tys. zł/ha UR, z czego 69% przypadało na produkty zwierzęce, a 31% na produkty roślinne.
Na wartość sprzedaży znaczący wpływ miały wyższe ceny zbytu produktów ekologicznych (o 10-40%), szczególnie duże premie cenowe uzyskiwano przy sprzedaży ziarna zbóż, żywca wołowego oraz owoców i warzyw. Ogólnie można stwierdzić że wartość sprzedaży produkcji rolniczej analizowanych gospodarstw ekologicznych w 2004 r. była zbliżona do średniej dla województwa z roku poprzedniego.

Na sytuację ekonomiczną ocenianych gospodarstw znaczący wpływ miały dopłaty bezpośrednie oraz dotacje powierzchniowe do ekologicznego gospodarowania, których wysokość w 2004 r. łącznie przekroczyła 1000 zł/ha, co pokrywało w 70% nakłady materiałowo-pieniężne ponoszone na produkcję, a udział dotacji w produkcji końcowej brutto dochodził do 25%. Generalnie kondycję finansową badanej grupy gospodarstw w 2004 roku należy ocenić jako dobrą, gdyż poziom dochodów osobistych pokrywał wynagrodzenie za pracę na poziomie parytetowym (80% średniej płacy w przedsiębiorstwach gospodarki narodowej - 21 980 zł).

W analizowanych gospodarstwach widoczne są działania sprzyjające ochronie środowiska przyrodniczego (oczyszczalnie przydomowe, płyty gnojowe, zbiorniki na gnojówkę), czyli obecnie spełniają one wymogi Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej określonej w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Salda bilansu azotu, fosforu i potasu średnio dla całej zbiorowości 20 gospodarstw, były nieznacznie ujemne. W gospodarstwach o roślinnym kierunku produkcji deficyt potasu i azotu był już znaczny. W przypadku azotu mogło to być spowodowane niedoszacowaniem jego biologicznego wiązania. Generalnie w badanych gospodarstwach nie stwierdzono potencjalnego zagrożenia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych związkami azotu
i fosforu pochodzącymi ze źródeł rolniczych, co więcej wykazano, że gospodarstwa ekologiczne posiadają o wiele mniejszy potencjał emisji do wód związków biogennych.

W analizowanych gospodarstwach stwierdzono niską efektywność energetyczną produkcji, gdyż średnia wartość tego wskaźnika wynosiła 1,8, z wahaniami od 0,7 w gospodarstwie specjalizującym się w produkcji prosiąt do 3,7 w gospodarstwie o dominacji produkcji roślinnej.

Jednoznaczna ocena wpływu ekologicznego gospodarowania na emisję gazów cieplarnianych jest trudna, gdyż z uwagi na dużą obsadę zwierząt (0,84 SD/ha UR) i zdecydowaną dominację chowu bydła (ponad 90%) badane gospodarstwa emitowały wyraźnie więcej metanu, w porównaniu do średniej dla województwa.
Brak natomiast nawożenia azotowego obniżał emisję podtlenku azotu.
W tej sytuacji gospodarstwa ekologiczne emitowały w przeliczeniu na CO2 tylko nieznacznie mniej gazów cieplarnianych (metanu i podtlenku azotu) z 1 ha UR niż średnio w województwie. Wyraźnie dodatni wskaźnik reprodukcji glebowej substancji organicznej wskazuje, że rolnictwo ekologiczne stwarza możliwości zwiększenia retencji (sekwestracji) węgla w glebowej substancji organicznej.

Przeprowadzona analiza spożycia żywności ekologicznej wskazuje, że Polska dopiero wkracza w erę ekologicznego żywienia. Rynek eko-produktów w Polsce pozostawia jeszcze wiele do życzenia. Należy jednak sądzić, że wraz ze wzrastającą świadomością ekologiczną Polaków, rynek tej żywności w Polsce będzie się intensywnie rozwijał zarówno po stronie popytu jak i podaży. Troska o zdrowie i o środowisko naturalne doprowadzi do ekspansji eko-produktów na rynku, rodząc pozytywne efekty nie tylko dla indywidualnych konsumentów ale też w skali globalnej.

Na podstawie szczegółowych badań ekologicznego łańcucha żywnościowego, stwierdzono, że w świadomości
badanych osób produkcja ekologiczna powinna mieć wymiar lokalny - lecz do tylko pewnego poziomu łańcucha. Produkcja i przetwórstwo zdecydowanie powinny odbywać się w otoczeniu lokalnym. Tylko taka sytuacja gwarantuje zabezpieczenie jakości produktu, poprzez sprawny system kontroli społecznej o charakterze nieformalnym, ale również poprzez unikanie kłopotliwego i obniżającego wartość produktu transportu w celach konfekcyjnych. Kontekst lokalny produkcji i przetwórstwa produktu ekologicznego jest również niezbędnym elementem jego wizerunku.